Bu sayfa kaynaklara atıfta bulunur , ancak içeriğin tamamını kapsamaz . Referansların eklenmesine yardımcı olun . Doğrulanamayan içerik kaldırılabilir.— Kaynak bulun: Google ( haberler , kitaplar ve akademik ) ( Aralık 2013 )

bir wiki ([wiki] ), kullanıcıların zenginleştirilmiş bir metin düzenleyicinin yardımıyla düzenlenen,içeriği ve yapıyı doğrudan bir web tarayıcısı kullanarak işbirliği içinde değiştirdiği wiki yazılımıyla kullanım için köprü metni ve köprüler içerenweb sitesi biçimlendirme dilidir . ^{[ 1 ]}

Wiki yazılımı , bir tür içerik yönetim sistemidir , ancak içeriğin herhangi bir tanımlanmış sahibi veya lideri olmadan oluşturulduğu blog yazılımı da dahil olmak üzere diğer bu tür sistemlerden farklıdır .

Wikiler, yapının kullanıcı ihtiyaçlarına göre geliştirilmesine izin veren çok az doğal yapıya sahiptir. ^{[ 2 ]} Hem bağımsız hem de hata izleme sistemleri gibi diğer yazılımların parçaları olan düzinelerce farklı wiki yazılımı kullanılıyor . Bazı wiki yazılımları açık kaynaklıdır , diğerleri ise tescillidir . Bazıları farklı işlevler üzerinde kontrole izin verir (erişim seviyeleri); örneğin düzenleme hakları, materyali değiştirmenize, eklemenize veya kaldırmanıza izin verebilir. Diğerleri, erişim kontrolünü zorlamadan erişime izin verebilir. İçeriği düzenlemek için başka kurallar konulabilir. ^{[ 3 ]}

Wikipedia tek bir wiki değil , her biri belirli bir dile ait olan yüzlerce wikiden oluşan bir koleksiyondur. Wikipedia'ya ek olarak, bilgi yönetimi kaynakları olarak işlev gören wiki'ler , not alma araçları , topluluk web siteleri ve intranetler dahil olmak üzere hem genel hem de özel kullanımda olan on binlerce başka wiki vardır . İngilizce Vikipedi en geniş makale koleksiyonuna sahiptir; Eylül 2016 itibariyle, beş milyondan fazla makalesi vardı. Ward Cunningham , ilk wiki yazılımı olan WikiWikiWeb'in geliştiricisi, başlangıçta "işe yarayabilecek en basit çevrimiçi veritabanı" olarak tanımladı. ^{[ 4 ]} " Wiki " ( [wiki] ^{[ not 1 ]} olarak telaffuz edilir  ) "hızlı" anlamına gelen Hawaii dilinde bir kelimedir . ^{[ 5 ] [ 6 ] [ 7 ]} Wikipedia çevrimiçi ansiklopedi projesi, en popüler wiki tabanlı web sitesidir ve 2007'den beri "ilk on"da yer almasıyla dünyanın en çok görüntülenen sitelerinden biridir.

Ana Özellikler

Bir Web Wiki , belgelerin bir web tarayıcısı kullanılarak çok basit ve etkili bir biçimlendirme dili ile toplu olarak düzenlenmesine olanak tanır . ^{[ 8 ]} Vikilerin büyük çoğunluğu web tabanlı olduğundan, wiki terimi genellikle yeterlidir. Bir wiki'deki tek bir sayfaya "tek sayfa" denirken, birbiriyle yüksek düzeyde bağlantılı olan toplam sayfa grubuna "wiki" denir.

Wiki teknolojisinin tanımlayıcı özelliklerinden biri, sayfaların oluşturulma ve değiştirilme kolaylığıdır - genellikle değişiklikler kabul edilmeden önce inceleme yapılmaz ve çoğu wiki halka veya en azından wiki sunucusuna erişimi olan herkese açıktır. . Ayrıca tüm wikilerde kullanıcı kaydı zorunlu değildir. ^{[ alıntı gerekli ]?}

kolektivite

"Wiki"yi İnternet'teki diğer sitelerden bu kadar farklı kılan şey, kesinlikle, ona göz atan kullanıcılar tarafından düzenlenebilmesidir. Örneğin, makalenin bu kısmı, makale oluşturulduktan yıllar sonra eklenmiştir ve kesinlikle son baskı olmayacaktır; zaman içinde kullanıcılar ve ziyaretçiler tarafından değiştirilecektir . Hataları düzeltmek, fikirleri tamamlamak ve yeni bilgiler eklemek mümkündür. Böylece kolektivite sayesinde bir makalenin içeriği güncellenir. Vikilerde bulabileceğiniz sorunlar, her zaman konuyla ilgili uzman olmayan kişiler tarafından yazılmış makaleler ve hatta bazı vandalizm eylemleridir., makalenin içeriğinin değiştirilmesi. Ancak amaç, tam olarak, sayfanın daha fazla bilgiye sahip biri tarafından düzenlenmesidir. Kitle kaynak kullanımı kavramıyla yakından ilişkilidir . ^{[ alıntı gerekli ]?}

Alternatif olarak, kişisel wikiler olarak kullanılan bazı wiki'ler vardır .

sayfa ve düzenle

Geleneksel wikilerde , her sayfa için üç (3) temsil vardır: HTML kodu, web tarayıcısının düzenleme kodundan elde edilen sayfa ve sunucunun ürettiği HTML ile düzenlenmiş kod. ^{[ alıntı gerekli ]?}

Bu tasarımın arkasındaki mantık , devasa etiket kitaplığıyla HTML'nin daha hızlı düzenlemeyi zorlaştırmasıdır. Dil tutarlılığı nedeniyle bazen JavaScript ve stil sayfaları gibi tüm işlevlerini kullanamaz . ^{[ alıntı gerekli ]?}

Bazı yeni wiki düzenleme motorları farklı bir yöntem kullanırlar: genellikle bir ActiveX denetiminin desteğiyle " WYSIWYG " düzenlemeyi desteklerler ("Ne Görürseniz Onu Alırsınız", bu temelde "ne görüyorsanız onu alırsınız" anlamına gelir) . Grafiksel olarak "kalın" veya "italik" olarak girilen talimatları ilgili HTML etiketlerine çeviren eklenti .

Bu tür uygulamalarda, bir düzenlemenin kaydedilmesi, sayfanın yeni bir HTML sürümünün sunucuya gönderilmesine karşılık gelir, ancak kullanıcı bu teknik ayrıntıdan korunur, çünkü kod otomatik olarak, şeffaf bir şekilde oluşturulur. Gerekli eklentiye sahip olmayan kullanıcılar genellikle sayfayı aynı şekilde düzenleyebilir, metni doğrudan HTML kodunda düzenleyebilir.

Bir wiki tarafından izin verilen biçimlendirme talimatları, kullanılan wiki motoruna bağlı olarak önemli ölçüde değişir.

Basit wiki'ler yalnızca temel biçimlendirmeye izin verirken, daha karmaşık olanlar tabloları, resimleri, formülleri ve hatta anketler ve oyunlar gibi etkileşimli öğeleri destekler. Bu nedenle, şu anda bir Wiki İşaretleme Standardı tanımlamak için ortak bir çaba var. ^{[ 9 ]}

Sayfaları bağlama ve oluşturma

Wikiler, doğrusal olmayan bir gezinme yapısına sahip gerçek hipermetinsel medyadır. Her sayfa genellikle diğer sayfalara çok sayıda bağlantı içerir. Hiyerarşik gezinmeye sahip sayfalar genellikle büyük wikilerde kullanılır, ancak kullanılmamalıdır. ^{[ neden? ]} Bağlantılar, "bağ deseni" olarak adlandırılan belirli bir sözdizimi kullanılarak oluşturulur.

Başlangıçta, çoğu wiki, CamelCase'i , aralarında boşluk olmayan büyük harflerle başlayan kelimeler tarafından üretilen bağlantı modeli olarak kullandı ("CamelCase" kelimesinin kendisi CamelCase'in bir örneğidir). CamelCase çok kolay bağlantılar oluştursa da, standart yazımdan farklı bir şekilde yazılmış bağlantılar da oluşturur. CamelCase tabanlı wiki'ler, "TableOfContents" ve "BeginnerQuestions" gibi adlara sahip çok sayıda bağlantıda anında tanınabilir.

Bir wiki evreninde, belirsizlikleri ortadan kaldırmaya yardımcı olmak için depolama teknolojisini kullanmak wiki felsefesinin bir parçası olduğu için, tekrarlanan 'başlıkları' olan iki makale olmadığını hatırlamakta fayda var . Aynı zamanda, wiki'nin, depolama için ayrı olarak büyük ve küçük harfleri ayırt etme hassasiyetine sahip olduğunu anlamak güzel. Ayrıca, kullanılan dilin çok belirsizliği, son derece benzer başlıklarla bile, yalnızca büyük harflerle farklılaştırılmış (çoğu batı klavyesinde görülen "büyük ve küçük harf" için İngilizce ) kolayca tekrarlanan makaleler üretebilir .

Kullanıcı kontrolü

Kullanıcıları kontrol etmenin ardındaki fikir, doğrudan wiki tarafından oluşturulan evrenin boyutuyla ilgilidir . Wiki'yi ne kadar çok kişi kullanıyorsa, denetim düzeyine duyulan ihtiyaç o kadar düşük olmalıdır, çünkü denetim toplumun kendisi tarafından sağlanır . Ancak kontrol her zaman en az iki düzeyde gereklidir: yönetim ve kullanım .

Bu nedenle, çok küçük bir wiki'nin genellikle anonim yazarların vandalizmi önlemesini önleyen bir kontrol eklemesi gerekir . Öte yandan, genellikle büyük olan çoğu halka açık wiki, herhangi bir kayıt gerektirmez.

Her durumda, büyük wiki motorlarının çoğu ( MediaWiki , MoinMoin , UseModWiki ve TWiki dahil ) yayınlama erişimini sınırlamanın bir yoluna sahiptir. Bazı wiki mekanizmaları, kullanıcıların özel İnternet adreslerini, IP adreslerini engelleyerek düzenleme işleminden men edilmesini sağlar.veya varsa kullanıcı adınız. Yine de birçok ISS, kayıtlı her kullanıcıya farklı IP adresleri atar, böylece IP yasağının kolayca üstesinden gelinebilir. Bu sorunla başa çıkmak için, geçici IP ambargoları zaman zaman kullanılır ve belirli bir kapsamdaki tüm IP adreslerine genişletilir, böylece bir vandalın belirli bir süre sayfaları düzenleyememesi sağlanır; bunun yeterli bir engel olduğu anlaşılmaktadır. Ancak, aynı İnternet erişim sunucusundan gelen sorunsuz bazı kullanıcıların ambargo süresi boyunca hizmeti kullanmasını engelleyebilir.

Kalıcı vandallara karşı yaygın bir savunma , vandal gittikten sonra kolayca izlenebileceklerini ve geri alınabileceklerini bilerek, istedikleri kadar sayfayı tahrif etmelerine izin vermektir. Ancak bu politika, öfke veya hayal kırıklığından kaynaklanan sistematik dolandırıcılık karşısında pratik olmayabilir .

Bir acil durum önlemi olarak, bazı wiki'ler veritabanının salt okunur moda değiştirilmesine izin verirken, diğerleri yalnızca bazı keyfi saldırılardan önce kaydolan kullanıcıların düzenleyebileceği bir politika benimser. Genel olarak, bir "vandal" tarafından verilen herhangi bir zarar hızlı ve kolay bir şekilde tersine çevrilebilir. Vikipedi'deki albüm çıkış tarihlerini ve diskografileri değiştirmek gibi fark edilmeyen ince hatalar daha zahmetlidir .

Örnekler

Wiki'nin temelde sadece iki kontrol düzeyine nasıl ihtiyaç duyduğunu göstermek için, görselleştirmeyi kolaylaştıran üç bilimsel çalışma alanı (tam, biyolojik ve insan) arasında bazı paralellikler çizilebilir.

Örneğin, hesap makinesi gibi basit bir bilgisayarın çalışmasına paralel olarak, wiki'yi bilgisayarın kendisi ve kontrolü gerçekleştiren işlemci olarak hayal edebilirken, hesap makinesinin geri kalanı onu çalışır durumda tutar, veri giriş ve çıkışları sağlar. . işlemci için iki farklı cihazda.

Canlı bir hücrenin işleyişine benzer şekilde, wiki'yi hücrenin kendisi ve içinde olan her şeyi yöneten çekirdek olarak tasavvur edebilirsiniz, çekirdek de dahil olmak üzere hücrenin geri kalanı, dış zar yoluyla sağlanan kaynakları kullanır. Plazma zarı ) hücreyi canlı tutmak için birden fazla işlevi yerine getiren diğer bileşenleri arasında .

Bir toplumun işleyişine kıyasla, wiki'yi toplumun kendisi olarak tasavvur edebiliriz ve çekirdeğin de, toplumun yaşama dayalı olarak ve toplumun sunduğu imkanlar dahilinde işlemesini sağlamak için gerekli olduğu kadar çok kural yaratan hükümet olacağı düşünülebilir. kendisi ve ekosistem tarafından .

Kurumsal Eğitim ortamında, birkaç kuruluş bu teknolojiyi kullanıyor, örneğin Banco do Brasil ve Kurumsal Üniversitesi, Wiki Teknolojisini büyük ölçekte kullanıyor.

Ayrıca bakınız

• bliki
• wiki yazılımının karşılaştırılması
• wiki yazılımı listesi
• wiki listesi
• sosyal yazılım
• wikipedia

Referanslar

bibliyografya

• Aigrain, Philippe ( 2000 ). Açık Bilgi Topluluklarında Birey ve Kolektif. 16. Bled Elektronik Ticaret Konferansı'na davetli konuşma, Bled, Slovenija, 11 Haziran 2003 . http://www.ufrgs.br/limc/escritacoletiva/pdf/indiv_and_collective.pdf adresinde bulunabilir.
• Aronsson, Lars ( 2002 ). Büyük Ölçekli, Genel Amaçlı Wiki Web Sitesinin Çalıştırılması: susning.nu'nun hizmetteki ilk dokuz ayındaki deneyim. 6. Uluslararası ICCC/IFIP Elektronik Yayıncılık Konferansı'nda sunulan bildiri, 6-8 Kasım 2002, Karlovy Vary, Çek Cumhuriyeti. Şu adresten ulaşılabilir: https://web.archive.org/web/20130724101737/http://aronsson.se/wikipaper.html
• Benkler, Yochai ( 2002 ). Coase'nin pengueni veya Linux ve Firmanın Doğası. Yale Hukuk Dergisi. v.112, n.3, s.369-446.
• Cunningham, Ward ve Leuf, Bo (2001): Wiki Yolu. Web'de Hızlı İşbirliği. Addison-Wesley, ISBN 0-201-71499-X .
• Delacroix, Jérôme ( 2005 ): Les wikis, space de l'intelligence kolektif M2 Editions, Paris, ISBN 2-9520514-4-5 . Web sitesi: http://www.leswikis.com
• Jansson, Kurt ( 2002 ): "Wikipedia. Die Freie Enzyklopädie." 19. Kaos İletişim Kongresi'nde (19C3) konferans, 27 Aralık, Berlin. Çevrimiçi açıklama: http://de.wikipedia.org/wiki/Benutzer:Kurt_Jansson/Vortrag_auf_dem_19C3
• Möller, Erik ( 2003 ). Yüksek ve net: İnternet medyası nasıl çalışabilir? Açık Kültürler konferansında sunum, 5-6 Haziran, Viyana. Şu adresten ulaşılabilir: https://web.archive.org/web/20031012082345/http://opencultures.t0.or.at/oc/participants/moeller
• Möller, Erik ( 2003 ). Tanz der Gehirne . Telepolis , 9-30 Mayıs. Dört bölüm: "Das Wiki-Prinzip", "Alle gegen Brockhaus", "Diderots Traumtagebuch", "Diesen Artikel bearbeiten".
• Nakisa, Ramin ( 2003 ). "Wiki Wiki Wah Wah". Linux Kullanıcısı ve Geliştiricisi v.29, s.42-48. Şu adreste bulunabilir: http://194.73.118.134/lud29-Collaborative_Software-Wiki.pdf ^{[bağlantı etkin değil]}
• Remy, Melanie. ( 2002 ). Vikipedi, bedava ansiklopedi. Çevrimiçi Bilgi İnceleme. v.26, n.6, s.434.

Dış bağlantılar

Diğer Wikimedia projeleri de bu konuyla ilgili materyal içerir:
	Vikisözlükteki Tanımlar _
	Wikiquote'dan alıntılar _

• "Wiki fikri nasıl ortaya çıktı?" (İngilizcede). Ward Cunningham ile Wiki fikrini nasıl bulduğuna dair bir video röportajı